Η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ

Του Δημήτρη Ψαρρά

Με την «υπεύθυνη στάση» του ΛΑΟΣ κατά την ψήφιση του Μνημονίου, ο κ. Καρατζαφέρης έχει αναδειχτεί σε εθνική δύναμη, εκτοπίζοντας μάλιστα στο περιθώριο των άκρων την Αριστερά, ακόμα και την πιο μετριοπαθή Αριστερά. Είναι (και) γι΄αυτό που ορισμένοι αναλυτές δυσκολεύονται ακόμα να τον αναγνωρίσουν ως αυτό που είναι - μια δύναμη της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς.

ΣΚΗΝΗ 1η: Βλέπουμε τον αρχηγό του ΛΑΟΣ σε πρόσφατη συνέντευξή του (Kontra Channel, 28.5.2011) να αποκρούει τον όρο Ακροδεξιά: «Δεν ξέρω τι είναι αυτό που λέμε Aκροδεξιά. Δεν έχω δει ακροδεξιά με την έννοια του ναζισμού πουθενά. […] Πουθενά δεν υπάρχει αυτό που λέμε Aκροδεξιά. Δεν είναι ακροδεξιά η Λέγκα του Βορρά, η οποία συμμετέχει στην κυβέρνηση Μουσολίνι [sic] κι έχει μία άνοδο». Όσο για τη Χρυσή Αυγή, δεν είναι ακραία: «Όχι. Εγώ θα ’λεγα ότι είναι μια δεξιά παράταξη. Γιατί πρέπει να είναι ακραία;».

ΣΚΗΝΗ 2η: Ο Άδωνις Γεωργιάδης παρουσιάζει την επανέκδοση του Λεξικού των ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων του Σμιθ (Τηλεάστυ, 22.6.2011). Σε όλη την εκπομπή του ο γραμματέας του ΛΑΟΣ επανέρχεται στο λήμμα «Ξενία» του λεξικού διαβάζοντας την ίδια φράση: «Παρά τοις αρχαίοις ο μη Ελλην ξένος εθεωρείτο ως εχθρός και βάρβαρος». Αυτή τη φράση ο κ. Γεωργιάδης την ερμηνεύει ως εξής: «Δηλαδή, η έννοια του Ξενίου Διός ήταν μόνο μεταξύ των Ελλήνων. Δεν έχει να κάνει με τους αλλοδαπούς, να πείτε στους διάφορους θολοκουλτουριαραίους».

Μόνο που το Λεξικό λέει το ακριβώς αντίθετο. Μπορεί να το διαπιστώσει μόνος του καθένας, εφόσον το βιβλίο έχει αναρτηθεί στην πολύτιμη ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη του Πανεπιστημίου Κρήτης (anemi.lib.uoc.gr). Ακριβώς μετά από τη φράση που επαναλάμβανε μονότονα ο κ. Γεωργιάδης, αναγράφονται τα ακόλουθα:

«Ο ερχόμενος δε εις χώραν τινά ουχί επί εχθρικώ τινι σκοπώ, φαινομένως τουλάχιστον, ενομίζετο ως ου μόνον προστασίας δεόμενος, αλλά και ως ικέτης. [...] Αμα αφικομένου ξένου, οιασδήποτε τάξεως και γένους, εδέχοντο αυτόν ευμενώς και παρείχον αυτώ πάντα τα προς ανάπαυσιν και θεραπείαν των αμέσων αυτού αναγκών επιτήδεια. Ο ξενούμενος αυτόν δεν ηρώτα τις ήτο ούτος, ή δια τι ήλθεν εις την οικίαν αυτού πριν ή εκτελέση τα της ξενίας καθήκοντα. Εν όσω δε διέμενε παρ’ αυτώ, εθεώρει ως ιερώτατον καθήκον το προστατεύειν αυτόν από πάσης καταδιώξεως, και εάν έτι ανήκεν εις πολιτικώς εχθράν φυλήν».

Μ’ άλλα λόγια, ο κ. Γεωργιάδης διαστρέβλωνε ανοιχτά το περιεχόμενο του βιβλίου που πουλούσε, μόνο και μόνο για να ταιριάζει με τις κατευθύνσεις της ρατσιστικής κομματικής του γραμμής.

ΣΚΗΝΗ 3η: Ο άλλος τηλεβουλευτής του ΛΑΟΣ, ο Κυριάκος Βελόπουλος κάνει «αποκαλύψεις» (Τηλεάστυ, 16.9.2011). Είναι η ειδικότητά του. Χάρη σ’ αυτήν έχει πάρει θέση μόνιμου συνεργάτη στις «ερευνητικές» εκπομπές του Κώστα Χαρδαβέλλα. Από καιρό, όπως εξηγεί ο ίδιος ο Βελόπουλος σε πολλές εκπομπές του, προσπαθούσε να αποδείξει ότι ο Γλέζος και ο Σάντας δεν κατέβασαν την κατοχική γερμανική σημαία από την Ακρόπολη, εφόσον το βράδυ οι σημαίες υποστέλλονται. Πρόκειται για μια ένσταση που προβάλλουν εδώ και χρόνια κάθε λογής ακροδεξιά έντυπα και ιστολόγια. Και κάνουν ότι δεν ξέρουν ότι όλες οι κατοχικές εφημερίδες έχουν την επομένη της ηρωικής πράξης ανακοίνωση του γερμανού φρούραρχου, στην οποία αναφέρεται ρητά το γεγονός. «Κατά την νύκτα της 30ής προς την 31η Μαΐου υπεξαιρέθη η επί της Ακροπόλεως κυματίζουσα γερμανική πολεμική σημαία παρ’ αγνώστων δραστών. Διενεργούνται αυστηραί ανακρίσεις. Οι ένοχοι και οι συνεργοί αυτών θα τιμωρηθώσι διά της ποινής του θανάτου».[1]

Μετά απ’ αυτή την αδιάσειστη απόδειξη και με την άνεση που χαρακτηρίζει όλους τους τερατολόγους της Ακροδεξιάς, ο Βελόπουλος, αντιγράφοντας και πάλι από ακροδεξιά ιστολόγια, αλλάζει το τροπάρι και προσπαθεί να λερώσει αυτή τη λαμπρή σελίδα της Εθνικής Αντίστασης με την δήθεν αποκάλυψη που έγινε στη Βουλή το 1958 για μια γυναίκα που υποτίθεται ότι έριξαν δόλωμα στους Γερμανούς οι Γλέζος και Σάντας. Αλλά αυτή η «αποκάλυψη» προέρχεται από τα χείλη των Κωνσταντίνου Μανιαδάκη, του διαβόητου υφυπουργού Ασφαλείας της δικτατορίας Μεταξά, γνωστού για τα βασανιστήρια και τις μεθόδους παραπληροφόρησης που χρησιμοποιούσε. Ο Μανώλης Γλέζος, διευθυντής τότε της Αυγής, είχε συλληφθεί στις αρχές Δεκεμβρίου 1958 με την κατηγορία της κατασκοπίας. Ήταν ένας τρόπος κατατρομοκράτησης της Αριστεράς που είχε κατορθώσει στις εκλογές της ίδιας χρονιάς να φτάσει το 24,5% και να γίνει αξιωματική αντιπολίτευση. Και χρειαζόταν βέβαια να αμαυρωθεί το αγωνιστικό παρελθόν του Γλέζου.[2]

Ο διπλός λόγος της Ακροδεξιάς

Τα παραδείγματα θα μπορούσαν να είναι εκατοντάδες. Η σύγχρονη ελληνική Ακροδεξιά είναι γέννημα-θρέμμα της ιδιωτικής τηλεόρασης. Και την πραγματική της φυσιογνωμία δεν είναι δυνατόν να περιγράψει κανείς, αν δεν μελετήσει το περιεχόμενο των τηλεοπτικών παρεμβάσεων των στελεχών της. Μάλιστα, δεν αρκεί να περιοριστεί κανείς σε όσα λένε αυτά τα στελέχη στα δελτία ειδήσεων των μεγάλων καναλιών. Πρέπει να αναζητήσει τις απόψεις που εκφράζουν στις δικές τους εκπομπές και στα φιλικά τους κανάλια. Και τότε θα διαπιστώσει ότι πίσω από τη βιτρίνα των σοβαρών και υπεύθυνων πολιτικών στελεχών που παρουσιάζουν τον τελευταίο καιρό ο αρχηγός του ΛΑΟΣ και οι συνεργάτες του, διατηρείται η ίδια ακραία, ρατσιστική και ψευδολόγα ρητορική.

Ο λόγος είναι απλός. Ο κ. Καρατζαφέρης και οι συνεργάτες του εφαρμόζουν την τακτική που ακολούθησαν πριν απ’ αυτούς και τα περισσότερα σύγχρονα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης, δηλαδή εκφέρουν έναν διπλό λόγο, ο οποίος διαφοροποιείται ανάλογα με το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται. Στρογγυλεμένα, «εύπεπτα» και «καθωσπρέπει» λόγια προς το εθνικό ακροατήριο και σκληρά μισαλλόδοξα προς τους μυημένους των ειδικών εκπομπών. Αν θέλει, λοιπόν, κανείς να έχει άποψη για το περιεχόμενο της πολιτικής τους ατζέντας πρέπει να υποστεί το μαρτύριο της παρακολούθησης των ποικίλων προσωπικών τηλεοπτικών τους εκπομπών σε κάθε λογής κανάλια.

Τον ίδιο δρόμο ακολουθεί και η Χρυσή Αυγή, που δεν περιορίζεται πλέον στη διοργάνωση πογκρόμ εναντίον μεταναστών. Μετά την εκλογή Μιχαλιολιάκου στο Δήμο της Αθήνας ονειρεύεται κι αυτή είσοδο στη Βουλή. Προς στιγμή εξασφάλισε εβδομαδιαία εκπομπή στο Kontra Channel του Κουρή, αλλά οι διαμαρτυρίες που ξεσηκώθηκαν υποχρέωσαν τη διοίκηση του σταθμού να ακυρώσει τη συνεργασία με τη ναζιστική ομάδα, και να απεκδυθεί τις ευθύνες της, με τη δικαιολογία ότι η εκπομπή αυτή θα προβαλλόταν σε ώρα που ανήκει «στον πρώην ιδιοκτήτη της συχνότητας κ. Παπανικόλα». Τον γνωστό Παπανικόλα που στις εκλογές αποτέλεσε την «οικολογική συνιστώσα» του ΛΑΟΣ.

Ούτως ή άλλως, το Kontra είναι χαρακτηριστικό για την τηλεοπτική απήχηση των αστέρων της Ακροδεξιάς. Συγκεντρώνει στις τάξεις του γνωστά στελέχη του ΛΑΟΣ (Σπίνος, Παπαδόπουλος), ενώ δε χάνει ευκαιρία να φιλοξενήσει τον φίρερ και τα στελέχη της Χρυσής Αυγής (εκπομπές Μιχαλονάκου, Χίου).

Είναι γεγονός ότι η σημερινή κρίση έχει ανοίξει νέα πεδία δράσης στην ελληνική Ακροδεξιά. Κάθε λογής συνωμοτική θεωρία ακούγεται σήμερα λιγότερο παράξενη, ενώ ο ορθός λόγος έχει καταλήξει στα αζήτητα, όταν ο πολίτης αντιμετωπίζει κάθε μέρα μπροστά του το παράλογο με τη μορφή των απαιτήσεων της κυβέρνησης και της τρόικας. Και βέβαια είναι η κατάλληλη στιγμή για να μας αποκαλύψουν κάποιοι ότι φταίνε οι Εβραίοι, ότι έχει ήδη έρθει ο Αντίχριστος και ότι το μόνο που μένει είναι να αγοράζουμε τα βιβλία τους. Ακόμα και ο σεβάσμιος Μίκης Θεοδωράκης μας καλεί με το τελευταίο του βιβλίο να μελετήσουμε τα βίντεο που έχει αναρτήσει στην επίσημη ιστοσελίδα της «Σπίθας» σχετικά με την «Παγκόσμια Διακυβέρνηση» και τη Λέσχη Μπίλντερμπεργκ.[3] Αλλά το βίντεο με τίτλο «Η ελληνική συμμετοχή στη Λέσχη Μπίλντερμπεργκ» δεν είναι παρά ένα άθλιο προπαγανδιστικό φιλμάκι ενός Χρυσαυγίτη που υπογράφει με το ψευδώνυμο «Τσιμπούκας», και το μόνο που κάνει είναι να μιλά για «πολιτικούς του κώλου», «πολιτικούς προδότες» (υποδεικνύοντας Παπανδρέου και Σαμαρά) και βέβαια να αποκαλύπτει ότι «οι Εβραίοι έχουν εισβάλει στην Ελλάδα κι έχουν παραποιήσει-διαβρώσει τα πάντα». Δεν περιμέναμε να παίζει στα δάχτυλά του το You Tube ο Μίκης, αλλά είναι σαφές ότι κάποιος στενός του συνεργάτης θεώρησε ότι η προπαγάνδα της Χρυσής Αυγής είναι καλή και για τη «Σπίθα».

Ο μνημονιακός κ. Καρατζαφέρης ο «αποχαρακτηρισμός» του ΛΑΟΣ

Υπάρχει βέβαια και η δικαιολογία ότι ο λεγόμενος «αντιμνημονιακός αγώνας» ενώνει όλους τους Ελληνες. Αλλά τότε πώς εξηγείται η στάση του κ. Καρατζαφέρη κατά την ψήφιση του Μνημονίου, σε μια περίοδο που ήταν εμφανές ότι τα κυβερνητικά μέτρα θα προκαλούσαν ισχυρές λαϊκές αντιδράσεις;

Με την κίνησή του αυτή ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ κατάφερε να εμφανιστεί ως «εθνικά υπεύθυνος ηγέτης» και –το σημαντικότερο– να διεκδικήσει ένα ιδιότυπο «μεσαίο χώρο», μεταξύ ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Το χώρο αυτό του τον προσφέρει ο ίδιος ο κ. Σαμαράς όταν τον αποκαλεί «εξαπτέρυγο» του ΠΑΣΟΚ ή «μέλος της συμμαχίας των προθύμων». Με λίγα λόγια, η ψήφιση του Μνημονίου ήταν το πιστοποιητικό που εξασφάλισε τον αποχαρακτηρισμό του ΛΑΟΣ.

Ήδη πριν από τις εκλογές του 2009 τα στελέχη του ΛΑΟΣ είχαν κερδίσει την καρδιά των βασικών διαμορφωτών της κοινής γνώμης. Αλλά τώρα πια, με την «υπεύθυνη στάση» του ΛΑΟΣ κατά την ψήφιση του Μνημονίου, ο κ. Καρατζαφέρης έχει αναδειχτεί σε εθνική δύναμη, εκτοπίζοντας μάλιστα στο περιθώριο των άκρων την Αριστερά, ακόμα και την πιο μετριοπαθή Αριστερά.

Μας το είπε ο Αλέξης Παπαχελάς, ο οποίος σε ένα ασυνήθιστα υμνητικό πρωτοσέλιδο άρθρο της Καθημερινής μιλούσε για «φαινόμενο ΛΑΟΣ» και υποστήριζε ότι το κόμμα «ανεβαίνει» δημοσκοπικά, χάρη στις σωστές θέσεις του Καρατζαφέρη με την ψήφιση του Μνημονίου, την πρόταση για οικουμενική κυβέρνηση, την ευκολία του να δεχτεί το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας και την επιμονή του στην ατζέντα «νόμου και τάξης».[4]

Από κοντά και ο Γιάννης Πρετεντέρης που σε πρόσφατο άρθρο του πρότεινε συνεργασία «ακόμα και κυβερνητική όλων των κομμάτων του συνταγματικού τόξου όπως εκφράστηκε στο νόμο για τα ΑΕΙ», βάζοντας έτσι το ΛΑΟΣ στο συνταγματικό τόξο και βγάζοντας έξω όλα τα κόμματα της Αριστεράς.[5]

Φυσικά δεν είναι μόνο ο Πρετεντέρης και ο Παπαχελάς. Αντίστοιχα εύσημα έχει εισπράξει ο κ. Καρατζαφέρης από το σύνολο των βραδινών τηλεπαρουσιαστών, ενώ βέβαια και τα στελέχη της κυβέρνησης –με προεξάρχοντες τους κυρίους Λοβέρδο, Βενιζέλο και Πάγκαλο– έχουν με κάθε τρόπο εκφράσει την ευγνωμοσύνη τους για τη στήριξη.

Η οικονομική ατζέντα του ΛΑΟΣ: σκληρός νεοφιλελευθερισμός

Αλλά υπάρχει κάτι σοβαρότερο. Ο δεύτερος λόγος που το ΛΑΟΣ συντάχθηκε με το Μνημόνιο έχει βαθύτερες ρίζες στην πολιτική συγκρότηση του κόμματος αυτού και τις αντιλήψεις του κ. Καρατζαφέρη για τα οικονομικά και τα εργασιακά ζητήματα. Τα περισσότερα μέτρα που έχει υιοθετήσει η κυβέρνηση μοιάζουν αντιγραμμένα από το προεκλογικό πρόγραμμα του ΛΑΟΣ, ενώ ο Καρατζαφέρης υποστηρίζει σήμερα μια δέσμη ακόμα πιο σκληρών αντεργατικών και φιλοεργοδοτικών μέτρων. Θυμίζουμε ότι ήταν εκείνος που είχε εισηγηθεί πρώτος τη νομιμοποίηση των ημιυπαίθριων χώρων, είχε προτείνει την κατάργηση της φορολογίας των αυτοκινήτων πολυτελείας, επέμενε στη μηδενική φορολόγηση των επιχειρήσεων, την άνευ όρων νομιμοποίηση του μαύρου χρήματος, την κατάργηση του πόθεν έσχες (το οποίο θεωρεί «κομμουνιστικής υφής»), τη δημιουργία φορολογικού παραδείσου στην Ελλάδα, και την κατάργηση των συνδικάτων. Ακόμα και πρωθυπουργό τραπεζίτη είχε προτείνει από το 2009 ο κ. Καρατζαφέρης.

Όσο για τους δημόσιους υπαλλήλους, που κατά τη γνώμη του είναι υπεράριθμοι κατά 600.000 (περίπου όλοι δηλαδή), ο Καρατζαφέρης θέλει να τους στείλει να δουλεύουν στα εργοστάσια και να μην τους πληρώνουν οι εργοστασιάρχες, αλλά το κράτος, έτσι ώστε να μειωθεί το κόστος των ελληνικών προϊόντων. Και όσοι περισσεύουν θα πάνε να μαζεύουν αγροτικά προϊόντα, πάλι με κρατικά έξοδα, έτσι ώστε να διώξουμε και τους λαθρομετανάστες που βρομίζουν τη χώρα μας.

Ορισμένοι αναλυτές δυσκολεύονται να εντάξουν το ΛΑΟΣ που έχει υιοθετήσει αυτό το σκληρό νεοφιλελευθερισμό στην ευρωπαϊκή Ακροδεξιά. Πράγματι, τα περισσότερα ακροδεξιά κόμματα που κατάφεραν να αποκτήσουν σημαντική εκλογική απήχηση μέχρι το 2000 (κυρίως το Εθνικό Μέτωπο του Λεπέν και το Κόμμα Ελευθερίας του Χάιντερ) είχαν εγκαίρως αποβάλει την προσκόλλησή τους στο νεοφιλελευθερισμό και πολιτεύτηκαν με ένα λαϊκιστικό πρόγραμμα που τους διευκόλυνε να προσεγγίσουν ακόμα και το μέχρι τότε εκλογικό ακροατήριο της Αριστεράς.[6] Για να ερμηνεύσει κανείς τη διαφοροποίηση του ΛΑΟΣ και την προσκόλλησή του σε ακραίες μορφές αντεργατικής πολιτικής πρέπει καταρχήν να λάβει υπόψη του τις ιδιαίτερες σχέσεις που διατηρεί ο κ. Καρατζαφέρης με μερίδα μεγαλοεπιχειρηματιών (Εμφιετζόγλου κ.ά.). Πριν από λίγες μέρες το ΛΑΟΣ γιόρτασε στη Θεσσαλονίκη την επέτειο των 11 χρόνων του. Όρθιος χειροκροτούσε τον κ. Καρατζαφέρη στην πρώτη γραμμή της αίθουσας του Βελλίδειου ο Γιώργος Αποστολόπουλος. Και γιατί να μη χειροκροτεί; Θα θυμόταν κι αυτός την πρόταση του Καρατζαφέρη προς το υπουργείο Υγείας να αναθέτει «σ’ έναν ιδιωτικό φορέα όλες τις αξονικές, όλες τις μαγνητικές, όλα τα εγκεφαλογραφήματα» για να του έρθει «φθηνότερα».

Οι βαθιές ακροδεξιές ρίζες του ΛΑΟΣ

Καλά όλα αυτά. Αλλά μήπως το ΛΑΟΣ, έστω και μ’ αυτό τον τρόπο, μεταμορφώνεται σε ένα νεοφιλελεύθερο μόρφωμα που θα διεκδικήσει με την προβολή στελεχών τύπου Βορίδη το κενό που φαίνεται ότι θα δημιουργηθεί από την αδυναμία της κυρίας Μπακογιάννη να συγκροτήσει το δικό της κόμμα; Δεν το βλέπω πιθανό. Το πολύ πολύ να επανεντάξει στις τάξεις της Ακροδεξιάς ορισμένα στελέχη του «χώρου» που περιπλανήθηκαν μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και Δημοκρατικής Συμμαχίας, όπως ο κ. Κιλτίδης, ο οποίος, ας μην το ξεχνάμε, ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα από το κόμμα της 4ης Αυγούστου με αρχηγό τον Θεσσαλονικιό διάδοχο του Κώστα Πλεύρη, τον Δημήτριο Καψάλα.

Αλλά το ΛΑΟΣ έχει βαθύτερες ρίζες στην Ακροδεξιά, και δεν τις έχει ούτε στιγμή απαρνηθεί. Το κύριο σημερινό του σύνθημα είναι η «αποκομμουνιστικοποίηση της χώρας», διότι «η Ελλάδα ανήκει στους καθαρούς Έλληνες». Ο νεοφιλελευθερισμός του ΛΑΟΣ δεν ακολουθεί την κλασική θατσερική συνταγή. Περισσότερο πηγάζει από τις αντεργατικές εμπνεύσεις της περιόδου της δικτατορίας. Άλλωστε ως υποψήφιο υπουργό της κυβέρνησής του στα οικονομικά υπουργεία ο Καρατζαφέρης προβάλλει τον χουντικό Κωνσταντίνο Θάνο, ενώ στις προτάσεις του περιλαμβάνεται ανασύσταση της ΜΟΜΑ, για να αναλαμβάνουν οι στρατιωτικοί τα δημόσια έργα.

Το πιο πρόσφατο εύρημα του κ. Καρατζαφέρη είναι η πρότασή του να προκαλέσουμε θερμό επεισόδιο και πόλεμο με την Τουρκία, με τις πλάτες βέβαια των ΗΠΑ και του Ισραήλ. «Σύρραξη έστω και μιας ημέρας, σημαίνει πολλά», μας έλεγε τις προάλλες. Και εξηγούσε: «Πρώτα-πρώτα μηδενίζονται τα CDS. Δεύτερον, η Τουρκία εγκαταλείπει για πάντα την Ευρώπη, πράγμα που σημαίνει μια μεγάλη νίκη για τα δικά μας θέματα».

Μπορεί όλα αυτά να ακούγονται αφελή έως τυχοδιωκτικά, αλλά από τη στιγμή που το ΛΑΟΣ λειτουργεί για το νέο συνταγματικό τόξο ως άτυπο «θινκ τανκ» (με τονισμό του δεύτερου όρου) δεν αποκλείουμε η πολεμόχαρη πρότασή του να δελεάσει τους καμένους εγκέφαλους του κυβερνητικού επιτελείου ή τους Κλαούζεβιτς που ήδη συνωστίζονται στο στρατηγείο της Συγγρού.

Και τότε θα προσθέσουμε στο σκηνικό της οικονομικής κρίσης και μια εθνική τραγωδία.

Σημειώσεις

[1] Ελεύθερον Βήμα, 1.6.1941.

[2] Περισσότερα για τη συκοφαντία Μανιαδάκη-Βελόπουλου, στο Δ. Ψαρράς, «Ζήλεψε τη δόξα του Μανιαδάκη», Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 9.10.2011.

[3] http://www.mikis-theodorakis-kinisi-anexartiton-politon.gr/el/articles/?nid=412

[4] Αλέξης Παπαχελάς, «Γιατί ανεβαίνει ο ΛΑΟΣ», Καθημερινή, 11.3.2011.

[5] Γιάννης Πρετεντέρης, «Η μόνη διέξοδος», Τα Νέα, 30.8.2011.

[6] Piero Ignazi, «Les partis d’extrême droite en Europe de l’Ouest», Les Cahiers du CEVIPOF, αρ. 53, Απρίλιος 2011, σ. 61-62.